Ροχαλητό και άπνοια στον ύπνο
Η διαταραχή της αναπνοής κατά τη διάρκεια του ύπνου, είτε σαν απλό ροχαλητό είτε σαν πιο σοβαρή άπνοια στον ύπνο, αποτελεί ένα πρόβλημα υγείας αρκετά συχνό και πολλές φορές εξαιρετικά σημαντικό.
Οι δύο πιο σημαντικές μορφές διαταραγμένου ύπνου είναι το ροχαλητό και το σύνδρομο υπνικών απνοιών (Obstructive Sleep Apnoea Syndrome – OSAS), δύο καταστάσεις, που, αν και μοιάζουν ή συνυπάρχουν, ωστόσο, είναι πολύ διαφορετικές.
Ροχαλητό. Ενοχλητικό ή επικίνδυνο?
Ροχαλητό είναι ο θόρυβος που προκαλείται από τη κίνηση και δόνηση των τοιχωμάτων της αεροφόρου οδού, όπως π.χ. η σταφυλή, κατά τη δίοδο του αέρα κατά τη διάρκεια του ύπνου. Αυτό, συνήθως, συμβαίνει γιατί κάποια σημεία του αεραγωγού είναι πιο στενά από το κανονικό.
Ανατομικά, τα συχνότερα σημεία εντόπισης τέτοιων στενωμάτων είναι:
- η μύτη (πχ εξαιτίας ρινίτιδας, η σκολίωσης του ρινικού διαφράγματος ή ρινικών πολυπόδων),
- η υπερώα (ουρανίσκος) και η σταφυλή (π.χ. χαλαρή μαλθακή υπερώα ή/και μεγάλη σταφυλή),
- ο φάρυγγας (π.χ. υπερτροφικές αμυγδαλές, αδενοειδείς εκβλαστήσεις (κρεατάκια) συχνότερα στα παιδιά ή σπανιότερα όγκοι καλοήθεις ή και κακοήθεις στους ενήλικες)
- και η γλώσσα (π.χ. η μεγάλη ή πολύ μακριά γλώσσα ή γλώσσα που «πέφτει» προς τα πίσω λόγω μειωμένου τόνου εξαιτίας λήψης αλκοόλ ή ηρεμιστικών, ηλικίας, στοματικής αναπνοής, μεγάλης ηλικίας κ.λπ.).
Το ροχαλητό μπορεί να είναι διακοπτόμενο ή συνεχές, σποραδικό ή συχνό και επηρεάζεται σαφώς από παράγοντες, όπως η θέση κατά τον ύπνο (π.χ. ύπτια θέση (ανάσκελα)) ή από την κούραση, το αλκοόλ, τη λήψη τροφής και την ηλικία.
Αν και μπορεί να οδηγήσει σε κακής ποιότητας ύπνο, σπάνια έχει πιο σημαντικές επιπτώσεις στην υγεία και κυρίως απασχολούν οι κοινωνικές και ενδοοικογενειακές του διαστάσεις, αφού η/ο σύντροφος στερείται και αυτός ύπνου.
Άπνοιες στον ύπνο ή Υπνική Άπνοια.
Το κυριότερο ζήτημα που καθιστά το ροχαλητό σημαντικό είναι ως εκδήλωση Συνδρόμου Αποφρακτικής Άπνοιας στον Ύπνο (Obstructive Sleep Apnoea Syndrome – OSAS). Το OSAS δεν είναι σπάνιο, καθώς έχει υπολογιστεί ότι επηρεάζει το 1 έως 6% των ενηλίκων και το 2% των παιδιών, χωρίς αυτοί να το γνωρίζουν.
Στο σύνδρομο αυτό, το άτομο έχει παύσεις, δηλαδή πλήρη διακοπή στην αναπνοή κατά τη διάρκεια του ύπνου, που μπορεί να διαρκέσει μερικά δευτερόλεπτα έως λίγα λεπτά. Η διακοπή της αναπνοής συμβαίνει λόγω απόφραξης της αεροφόρου οδού, όταν ο ασθενής εισέρχεται στο βαθύ ύπνο (στάδιο REM).
Αυτό έχει σαν αποτέλεσμα, προκειμένου να επανακτήσει την αναπνοή του, ο ασθενής να επανέρχεται στο πρόδρομο στάδιο του ύπνου (χωρίς να ξυπνάει) και τελικά, καθώς αυτό γίνεται πολλές φορές μέσα σε μια νύχτα, να μην μπορεί να κοιμηθεί βαθιά και να μη ξεκουράζεται από τον ύπνο του.
Άπνοιες στον ύπνο και σοβαρά προβλήματα υγείας
Η άπνοια στον ύπνο, σε αντίθεση με το απλό ροχαλητό, δεν είναι μια αθώα κατάσταση, αλλά, αντίθετα, προκαλεί σοβαρά προβλήματα στην καθημερινότητα, ενώ εγκυμονεί και εξαιρετικά σοβαρούς μακροπρόθεσμους κινδύνους για την υγεία.
Λόγω του κακού ύπνου, ο ασθενής δεν ξεκουράζεται, με αποτέλεσμα να εκδηλώνει ημερήσια υπνηλία, αίσθημα κόπωσης, νευρικότητα, ακόμη και διαταραχές προσωπικότητας και σεξουαλική δυσλειτουργία ή κατάθλιψη. Επιπλέον, παρουσιάζεται δραματικά αυξημένη η συχνότητα σοβαρών ατυχημάτων (εργατικά ή τροχαία) στα άτομα αυτά, λόγω υπνηλίας.
Στα παιδιά, το σύνδρομο εκδηλώνεται με υπερκινητικότητα, διάσπαση προσοχής, ευερεθιστότητα και προβλήματα στο σχολείο.
Μακροπρόθεσμα, καθώς διαταράσσεται η οξυγόνωση του αίματος, η υπνική άπνοια επιβαρύνει σημαντικά το καρδιαγγειακό σύστημα, με αποτέλεσμα την εμφάνιση:
- αρτηριακής υπέρτασης (υψηλής πίεσης),
- προβλημάτων στη καρδιά (αρρυθμίες, καρδιακή ανεπάρκεια, υψηλό ποσοστό εμφραγμάτων του μυοκαρδίου),
- προβλημάτων στους πνεύμονες (πνευμονική υπέρταση),
- σακχαρώδους διαβήτη,
- προβλημάτων στους νεφρούς και το ήπαρ
Λόγω της σοβαρότητας και της συχνότητας του συνδρόμου στον πληθυσμό, έχει, μάλιστα, οριστεί και παγκόσμια ημέρα για την υπνική άπνοια (Sleep apnea awareness day) στις 18 Απριλίου.
Ροχαλητό και Άπνοιες στον ύπνο. Διάγνωση
Όπως γίνεται φανερό, καθώς ο κακός ύπνος είναι εξαιρετικά επιβλαβής για την υγεία, είναι σημαντικό τα προβλήματά του να διαγιγνώσκονται πρώιμα, ώστε να αντιμετωπιστούν.
Το πρώτο βήμα για τη διάγνωσή του είναι η υποψία από τη μεριά του πάσχοντα, ώστε να αναζητήσει ιατρική βοήθεια. Βασικό σύμπτωμα που πρέπει να τον απασχολήσει είναι το ροχαλητό, ενώ την υποψία ενισχύει η ύπαρξη υπνηλίας και κούρασης κατά τη διάρκεια της ημέρας, παρόλο που ο ασθενής έχει κοιμηθεί για ικανοποιητικές ώρες.
Παράγοντες κινδύνου για το σύνδρομο υπνικών απνοιών είναι το φύλο (άρρενες), η παχυσαρκία, η ηλικία άνω των 40 ετών, η μικρογναθία, το οικογενειακό ιστορικό της άπνοιας του ύπνου, το κάπνισμα, η λήψη αλκοόλ ή ηρεμιστικών κ.λπ.
Όλα τα παραπάνω συνεκτιμόνται από τον ειδικό Ωτορινολαρυγγολόγο και ακολουθεί ενδελεχής κλινική εξέταση, ενώ ο ασθενής υποβάλλεται επιπλέον σε ενδοσκοπικό έλεγχο της αεροφόρου οδού και πιθανώς σε ειδικές δοκιμασίες (δοκιμασία Muller, sleep endoscopy κλπ), με τις οποίες εκτιμάται η κατάσταση της μύτης, της υπερώας (ουρανίσκος), η ύπαρξη υπερτροφικών αμυγδαλών, αδενοειδών εκβλαστήσεων (κρεατάκια), μεγάλης γλώσσας, καλοήθων ή και κακοήθων όγκων κ.λπ..
Σε αυτά τα πλαίσια, συχνά, προγραμματίζεται και διενέργεια ειδικής μελέτης ύπνου (polysomnography – home sleep apnea testing – HSAT) για τη πλήρη μελέτη όλων των προβλημάτων του ύπνου.
Ανάλογα με τα ευρήματα των διαγνωστικών δοκιμασιών, θα εξατομικευθούν και οι θεραπευτικές στρατηγικές που θα ακολουθηθούν, χειρουργικές ή μη.